• De candle die vandaag is ontstaan is een doji en dat is een candle waaruit blijkt dat de markt vandaag geen richting wist te kiezen. Het lichaam valt binnen dat van zijn voorganger en dat maakt het tevens een bullish harami. Om het plaatje dan maar meteen helemaal compleet te maken kan het doordat de onderkant gelijk valt met die van gisteren ook nog gezien worden als een tweezer bottom. Welk benaming je ook gebruikt, het laat zien dat de kracht die de markt gisteren nog naar beneden dwong vandaag verdwenen bleek. Dit kan daarom een opzet zijn voor een beweging naar boven.

• De index is ook boven de lijn s gebleven die ik gisteren tekende en ook dat is een bemoedigend teken voor diegenen die een stijging nastreven.

• Niet alles is echter even positief aan een patroon in de uurgrafiek te zien.

• Het patroon waar ik op doel is de vlag die vandaag is ontstaan, de index steeg namelijk binnen een klein smal kanaal. Een vlag leidt over het algemeen tot een daling, al gebeurde dat vanochtend niet. Ik schreef daar om 14.00u over in een update die ik de naam Fibonacci en vlag werken weer niet gaf. Laat ik me daarom maar wat voorzichtig opstellen, patronen die een daling voorspellen doen het niet zo best.

• Ik had ook een daling verwacht omdat we in het tweede uur onder het 61,8% Fibonacci niveau kwamen.  Volgens de theorie had een 100% retracement naar 348 hiervan eigenlijk het gevolg moeten zijn. Ook hier kennen we echter onze "onzichtbare hand" die op dit soort beslissende momenten de index naar boven helpt, de Europese indices kregen een steuntje vanuit de S&P futures waarmee verder onheil werd voorkomen.

• De 15min grafiek is op maar liefst drie manieren te zien. Knijp je je ogen een beetje dicht en kijk je naar de grote lijnen dan is er een schotelvormige bodem in het geheel te zien. De tweede mogelijkheid is de rechthoek tussen de zwarte stippellijnen, een patroon dat meestal een consolidatieperiode in een daling betreft, maar ook kan leiden tot een stijging. De derde optie is die van de driehoek tussen de lijnen m en n. Hierbij valt echter de opmerking te maken dat het eigenlijk geen driehoek is maar een stijgende lijn die naar een dalende trendlijn toe loopt. In een zuivere driehoek moeten de lijnen eigenlijk even lang zijn, doordat de lijn m veel langer is heeft hij meer waarde dan de lijn n. U ziet, het kan nog alle kanten op. De lijn m is voor mij het belangrijkste, die gaat morgen het verschil maken tussen stijgen en dalen.

Resumerend: Ondanks de daling onder het 61,8% Fibonacci niveau in de uurgrafiek en de vlag die op dat moment was ontstaan in de 15min grafiek wist de beurs stand te houden boven lijn s in de daggrafiek. De trend blijft naar boven gericht, zoveel is wel duidelijk. De uurgrafiek en de 15min grafiek geven gemengde signalen af en het is op basis van die grafieken niet te zeggen wat het morgen zal gaan worden. Het is het beste om de koersontwikkeling ten opzichte van de lijn m uit de 15min grafiek te volgen, die ontwikkeling moet dan uitsluitsel geven.

En dan nog dit.... 

U heeft de laatste maanden samen met mij kunnen constateren dat de markt regelmatig stijgingen laat zien op momenten dat je op grond van de technische analyse een daling zou mogen verwachten. Het lijkt er soms zelfs wel op alsof er bij het huidige marktsentiment gereageerd wordt op verkoopsignalen, met andere woorden dat er krachtige partijen in de markt zijn die kort na het ontstaan van verkoopsignalen aan de koopkant gaan opereren. We zagen daar gisteren na de bekendmaking van tegenvallende cijfers betreffende het Amerikaanse consumentenvertrouwen nog een voorbeeld van en ook vandaag ging de markt vrij snel na de bekendmaking van een tegenvallend aantal verkopen van huizen naar boven. Normaalgesproken zou het risicovol zijn om na een verkoopsignaal als koper te opereren, maar de belegger lijkt geen risico te zien of is bereid dit te nemen. We danken dit aan het verschijnsel dat in de beleggingswereld bekend staat als de "Greenspan Put". In deze term wordt gerefereerd aan het begrip putoptie waarmee een belegger in aandelen zijn aandelenportefeuille tegen een daling kan beschermen. Men heeft namelijk in de markt het gevoel door de heer Greenspan beschermd te worden tegen een daling.

De Amerikaanse centrale bank heeft zoals bekend als reactie op het inklappen van de aandelenmarkt en het ontstaan van de recessie gereageerd met een flink aantal renteverlagingen waardoor de rente op een historisch laag niveau is aangekomen. Dit lage renteniveau maakt de aankoop van dure zaken zoals een huis aantrekkelijk, omdat je tegen een lage rente veel geld kunt lenen. Je ziet dat terug in de Amerikaanse huizenmarkt die het afgelopen jaar een van de pijlers onder de economie is gebleken en het bedrijven als woninginrichters en doe-het-zelf ketens mogelijk heeft gemaakt goede resultaten te laten zien. U kunt zich dat wel voorstellen. De Amerikaanse economie, of althans een deel daarvan, heeft dus daadwerkelijk geprofiteerd van de lage rentestand. Ook de aandelenbeurzen hebben voordeel gehad, enerzijds vanwege de koppeling aan die verbeterende resultaten, anderzijds vanwege het rendement dat met aandelenbeleggingen kon worden behaald. Het heeft bij zo'n lage rentestand niet veel zin geld op een spaarrekening te hebben staan omdat dat niet veel opbrengt, geld op zo'n rekening is "dood geld". Dit geld is dus in de aandelenmarkt in gevloeid, maar daar hield het niet mee op. Door de stijging van die markt werd het al vlug aantrekkelijk om met geleend geld te gaan beleggen, je betaalt tenslotte maar heel weinig rente en dat heb je vlug terugverdiend bij een koersstijging. Dit zijn heel ruw geschetst de belangrijkste factoren die hebben bijgedragen tot het ontstaan van het huidige marktsentiment.

Er hangen nog heel veel andere zaken omheen die eveneens een rol hebben gespeeld. Ik wil ze niet allemaal uitgebreid gaan bespreken, maar ik wil er wel een aantal noemen. De naderende Amerikaanse presidentsverkiezingen brachten President Bush ertoe enorme belastingverlagingen door te voeren. De pers, met name de Amerikaanse pers, is niet onafhankelijk van het bedrijfsleven en men kent geen onderzoeksjournalistiek meer. De belegger is weinig kritisch en leest alleen koppen als "Intel overtreft verwachtingen" en koopt daarop meteen Intel aandelen. De Amerikaanse consument voelt zich rijk door de hoge huizenprijzen. Er is een enorm Amerikaans patriottisme en dat geeft Amerikanen een lef als nooit tevoren, politici gebruiken dit om de burger moed in te spreken en positieve verwachtingen aan te praten. Amerikaanse oorlogsbestedingen worden meegeteld bij het bepalen van het bruto nationaal product, waardoor de economische groei veel groter lijkt dan hij in werkelijkheid is. Enfin, zo zou ik nog een tijdje door kunnen gaan, maar laat ik terugkeren naar het gevolg van dit alles.

Het gevolg is dat de Amerikaanse belegger zich onaantastbaar acht. De heer Greenspan heeft beloofd de rente zo lang mogelijk op het huidige lage niveau te houden en dat geeft de belegger het gevoel dat hij gerust in aandelen kan blijven zitten. Greenspan heeft als het ware een putoptie onder de markt gelegd. Het gevolg is dat men geen winst meer neemt en op het minste of geringste dipje meteen bij koopt. Dat is ook voor een belangrijk deel geautomatiseerd, er treden regelmatig koopprogramma's in werking die dan meteen alle indices in de Verenigde Staten naar boven brengen. Kijkt u bijvoorbeeld maar naar de koersontwikkeling om 16.00u die ik in de AEX analyse van gisteren meldde. Later op de dag stegen in de VS vanaf 20.45u (onze tijd) alle beurzen gelijktijdig op een heel fraai gecoördineerde manier. Alle indices maakten dezelfde beweging en als u daarbij in het achterhoofd houdt dat het om handel op diverse locaties en een breed uiteenlopend palet aandelen gaat zult u zich realiseren dat het griezelig is wat daar gebeurt. Het lijkt zo ook niet veel zin meer te hebben om al deze indices bij te houden als men erin slaagt deze volledig synchroon te laten lopen. De koopprogramma's waarmee men dit bewerkstelligt kunnen gebaseerd zijn op "mandjes" aandelen, orders waarin alle aandelen vertegenwoordigd zijn in dezelfde verhouding als in brede indices, en op futures. Futures op indices zijn producten die een hefboomwerking hebben, daardoor flinke verschuivingen kunnen veroorzaken en een gehele index in één keer kunnen sturen. Deze ontwikkelingen zien we ook in de Europese beurzen terug. Vanmorgen om 11.00u bijvoorbeeld stegen alle Europese beurzen tegelijkertijd doordat de S&P futures op dat moment een sprong maakten en wij die sprong volgden. Ik heb u recent al vaker op dit soort bewegingen gewezen als er weer eens verkoopsignalen verloren gingen doordat er een stijging op volgde.

U kent nu de oorzaak achter de onverwachte bewegingen waarmee keer op keer dalingen worden voorkomen, zowel in de Verenigde Staten als in Europa. De vraag is nu wat er zal gaan gebeuren. De stijgingen op de aandelenbeurzen zijn slechts voor een deel veroorzaakt door een verbeterd perspectief voor het bedrijfsleven, voor het overgrote deel voedt de stijging als het ware zichzelf. Zolang de rente zo laag blijft is iedere stijging namelijk een extra aansporing om geld naar de aandelenmarkt te brengen, waardoor de stijging zich voortzet. Dit is een vicieuze cirkel die koersen alsmaar hoger kan brengen zonder dat men zich noodzakelijkerwijs druk hoeft te maken om fundamentele factoren als tegenvallende cijfers en andere vervelende berichten. Die berichten worden gebagatelliseerd doordat men de redenering eenvoudigweg omdraait. Het feit dat de markt erin slaagt om negatieve berichten te negeren wordt uitgelegd als bewijs dat de markt sterk is en het wordt vervolgens gepresenteerd als een argument om te beleggen.

Ik weet niet welk gevoel u bij dit alles krijgt, maar ik krijg associaties met het kaartenhuis dat ik vroeger als kind op de tafel in de huiskamer bouwde. Ik was doodsbang dat er spontaan een kaart om zou vallen of dat iemand tegen de tafel zou stoten waardoor het hele bouwwerk in zou storten. Die angst heb ik opnieuw als ik kijk naar de ontwikkelingen op de aandelenbeurzen waarin we een kaartenhuis hebben gebouwd met als belangrijkste fundament de Greenspan Put. Een klein tikje tegen de tafel en het is gebeurd met dit bouwsel, maar tot dat gebeurt bouwt men ongetwijfeld verder. -Ad Nooten-